Γράφει η Αργυρώ Χατζηπαναγιώτου – Εκπαιδευτικός με Μεταπτυχιακό Δίπλωμα Λογοτεχνίας (Μεθοδολογία και Έρευνα)
Τον Ιούλιο του 1826 (10-12) έλαβαν χώρα μάχες, μεταξύ Ελλήνων και Οθωμανών, στην Ελευσίνα της Αττικής. Στη μάχη αυτή αρχηγοί των Ελλήνων ήταν ο Βάσος Μαυροβουνιώτης και ο Νικόλαος Κριεζώτης. Το αποτέλεσμα της σύγκρουσης των Ελλήνων με τους Οθωμανούς ήταν νικηφόρο για τους Έλληνες αφού κατόρθωσαν να νικήσουν 2 φορές το στρατό του Κιουταχή που αποτελείτο από 3000 μάχιμους άνδρες, πεζικό και ιππείς. (Μαργαρίτης)
Την μάχη αυτή, που όπως θα δούμε στη συνέχεια ήταν στρατηγικής σημασίας αφού έδωσε πλεονέκτημα για τη συνέχιση της Επανάστασης καθώς την περίοδο αυτή βρισκόταν σε κρίσιμο σημείο, οι ιστορικοί την αναφέρουν εν συντομία ή την παραλείπουν. Αξίζει, όμως, να ασχοληθεί κανείς με το γεγονός αυτό ,αλλά και με άλλα γεγονότα που προηγήθηκαν ώστε να γίνει κατανοητό ότι η μάχη στην Ελευσίνα έδωσε μία ανάσα, μία δίοδο ελευθερίας στα ελληνικά στρατεύματα που μάχονταν εντός των Αθηνών κάτω από τον ασφυκτικό κλοιό του Κιουταχή που καταλάμβανε περιοχές, την μία μετά την άλλη, γύρω από την Αθήνα.
ΤΑ ΓΕΓΟΝΟΤΑ ΠΟΥ ΠΡΟΗΓΗΘΗΚΑΝ
Η Άλωση του Μεσολογγίου τον Απρίλιο του 1826 έδωσε ένα καταστρεπτικό χτύπημα στην πορεία του απελευθερωτικού αγώνα των Ελλήνων καθώς η περιοχή της Δυτικής Ελλάδας αναγκάστηκε να υποκύψει στη δύναμη του εχθρού. Ο Κιουταχής έχοντας το πάνω χέρι κατάφερε κάποιοι εκ των οπλαρχηγών να μπουν στην υπηρεσία του ενώ άλλους τους εξουδετέρωσε. (Τρικούπης) Στη συνέχεια άρχισε να συγκεντρώνει στρατό για να προχωρήσει προς την Αττική με τελικό στόχο την κατάκτηση των Αθηνών.
Ο Κουστσονίκας Λάμπρος στο βιβλίο του : Γενική Ιστορία της Ελληνικής Επαναστάσεως, γράφει: «Ο προβλεπτικός Κιουταχής (ο ονομαζόμενος Ρουμελή Βελεσή Μεχμέτ Ρεσί Πασσάς) προσκάλεσε και Αλβανούς μισθωτούς υπό τους γνωστότερους αρχηγούς της Ηπείρου. (…) Ο Κιουταχής μετά την κατάκτηση του Μεσολογγίου και των λοιπών επαρχιών της δυτικής Ελλάδος εξαπέστειλε στρατεύματα εις τας κεντρικωτέρας επαρχίας προς διατήρησιν των θέσεων υποταγής, προσέτι μεταχειρίσθη όλα τα μέσα της κολακείας προς τους καπεταναίους των επαρχιών δια να τους προσελκύση εις εαυτόν, οίτινες προσκυνήσαντες έλαβαν τα ράϊ μπουγιουρντιά (διαταγάς υποταγής) και άλλους εξ αυτών έλαβε μαζύ, άλλους δε παρήτησεν εις τας επαρχίας ομού με τους δερβεναγάδες Οθωμανούς».
Ακολούθως εκστράτευσε στην Αθήνα αφήνοντας όμως αρκετή φρουρά στο Μεσολλόγγι. Στο δρόμο προς την Αθήνα κατέλαβε τη Φωκίδα και τη Βοιωτία και στις 28 Μαΐου στρατοπέδευσε στη Θήβα με 10.000 ιππείς και πεζούς και ικανό αριθμό κανονιών, εξασφαλίζοντας «δια στρατιωτικής κατοχής μεταξύ θέσεων την ελευθέραν κοινωνίαν του στρατού του μετά της Ευβοίας και του Κορινθιακού κόλπου, όθεν έμελλε να πορίζεται τα χρειώδη». (Τρικούπης)
Συγχρόνως ο Ομέρ Πασάς από την Κάρυστο κατευθύνθηκε στην Αθήνα με 1000 άνδρες καταλαμβάνοντας το Καπανδρίτι. Το δε ιππικό του προχώρησε στον Πειραιά κάνοντας λεηλασίες. Την περίοδο εκείνη Ο Βάσσος Μαυροβουνιώτης και ο Νικόλαος Κριεζώτης βρίσκονταν κοντά στην Κάζα και τα Δερβενοχώρια. Όταν έμαθαν τα γεγονότα στον Πειραιά άλλαξαν πορεία και στρατοπέδευσαν στα Λιόσια. (Τρικούπης)
Ο Κουτσονίκας στο βιβλίο του τονίζει την αδυναμία της Ελληνικής κυβέρνησης να δράσει αποτελεσματικά έτσι ώστε να αποκρούσει την επίθεση του Κιουταχή: «Ενώ η Οθωμανική κυβέρνησις εσχημάτισε τοιαύτην κολοσσιαίαν στρατιωτική δύναμιν υπό την εγνωσμένη ικανότητα του Κιουταχή, όστις εκστρατεύσας έφθασε εις τα μεθόρια της Αττικής, η Ελλάς ουδεμίαν είχε κάμει προς απόκρουσιν προετοιμασίαν, και δεν ήσαν άλλα στρατεύματα εις τας Αθήνας ειμή τα του φρουράρχου Γούρα και τινών άλλων σωματαρχών, οίτινες δεν υπερέβαιναν τον αριθμό 1500, υπήρχαν προσέτι περιφερόμενοι εις την επαρχίαν ο Κριεζώτης και ο Βάσσος, οίτινες μαθόντες την στρατοπέδευσιν του Κιουταχή εν Θήβαις και την εισβολήν του Ομέρ Πασσά εν Καπανδρίτη απεσύρθησαν εις το χωρίον Λιόσα και ηκροβολίσθησαν μετά των Οθωμανών, πληγωθέντων τινών των Ελλήνων·».
Ο Κιουταχής, βέβαια, προσπάθησε να εξαγοράσει τους δύο οπλαρχηγούς Βάσσο και Κριεζώτη «προτείνας είς αυτούς να προσκυνήσουν και τοις υπέχετο απείρους αμοιβάς, άλλ’ ούτοι περιφρονήσαντες τας προτάσεις του Σατράπου απεσύρθησαν εις την Ελευσίνα». (Κουτσονίκας)
Η Ελληνική κυβέρνηση είχε στηρίξει τις ελπίδες για απόκρουση των Οθωμανών στον Γιάννη Γκούρα πιστεύοντας ότι θα έβγαινε έξω με τους άλλους οπλαρχηγούς για να αποκρούσει τον εχθρικό στρατό στα περίχωρα και να εμποδίσει την είσοδό τους στην Αττική. Αλλά ο Γκούρας έπραξε το αντίθετο, μαζί με 300 άνδρες απεσύρθη και κλείστηκε στην Ακρόπολη αφήνοντας στην πόλη μερικούς οπλαρχηγούς και πολίτες που μπορούσαν να οπλοφορούν. Οι μάχιμοι εντός και εκτός της Ακροπόλεως ήταν γύρω στους 1500.
Ο Κιουταχής, από την πλευρά του, έστελνε συνεχώς στρατεύματα που κατελάμβαναν και οχύρωναν διάφορες θέσεις γύρω από την πόλη των Αθηνών. Οι δε κάτοικοι των Αθηνών και των γύρω χωριών είχαν μεταβεί στην Σαλαμίνα εκτός από τους κατοίκους δύο χωριών, της Χασιάς και του Μενιδίου, «τα οποία ελθόντα εις έριδα μετά του αρχηγού των Μελετίου Βασιλείου τον εφόνευσαν και επροσκύνησαν τους Οθωμανούς». (Κουτσονίκας)
Η ΜΑΧΗ ΤΗΣ ΕΛΕΥΣΙΝΑΣ
Ο Κιουταχής από τη Θήβα έστειλε και άλλο στρατό στην Αττική δια μέσου της Κάζας που αποτελείτο από χιλιάδες άνδρες με αρχηγό τον Ασλάνμπεη Καραμουράτη, οι οποίοι έφθασαν στην πεδίο της Ελευσίνας. Εκεί, όπως προαναφέραμε, είχαν στρατοπεδεύσει ο Βάσσος Μαυροβουνιώτης και ο Νικόλαος Κριεζώτης. Στις 10 Ιουλίου κατά τον Σ. Τρικούπη ή στις 11 σύμφωνα με άλλους ιστορικούς είδαν οι δύο οπλαρχηγοί ξαφνικά το πεζικό και το ιππικό του εχθρού να πλησιάζει. Αμέσως, πήραν την απόφαση να βγουν από τα οχυρώματά τους και να αντιμετωπίσουν το στράτευμα του Ασλάνμπεη Καραμουράτη στο Θριάσιο Πεδίο. Πολέμησαν με γενναιότητα και ανάγκασαν τον εχθρό να υποχωρήσει. Την επόμενη μέρα έλαβε χώρα δεύτερη μάχη αλλά και πάλι οι έλληνες τους απέκρουσαν επιτυχώς και τους ανάγκασαν να επιστρέψουν εις το στρατόπεδό τους αφήνοντας στο πεδίο της μάχης διάφορα είδη εξοπλισμού. Κατά την αποχώρησή τους έκαψαν τη Μαγούλα και την Μάνδρα και ανεχώρησαν.(Κουτσονίκσς)
Ο Σ. Τρικούπης περιγράφει τα γεγονότα ως εξής: «Την δε 10, εν ω οι περί τον Κριεζώτην και Βάσσον ήσαν εστρατοπεδευμένοι εν Ελευσίνι, εφάνησαν αίφνης επερχόμενοι δια της οδού των Θηβών 2000 εχθροί, πεζοί και ιππείς, υπό τον Ασλάμπεην. Οι Έλληνες άφησαν τα οχυρώματά των, προϋπάντησαν τους εχθρούς προς το Θριάσιον πεδίον, επολέμησαν και τους ηνάγκασαν να οπισθοδρομήσωσιν. Επανήλθαν οι εχθροί εις το πεδίον της μάχης και την επαύριον· αλλά οι μεν πεζοί έκαυσαν την Μάνδραν και την Μαγούλαν, οι δε ιππείς υπήγαν πάλιν όπουεπολέμησαν την προτεραίαν, αλλά καταπολεμηθέντες ετράπησαν, καταλιπόντες τας σκηνάς και αποσκευάς των, και την νύκτα επανέκαμψαν εις το στρατόπεδον κακώς έχοντες».
Στον Χρονολογικό Πίνακα του Σταματάκη η Μάχη της Ελευσίνας περιγράφεται ως εξής: «10 έως 12 Ιουλίου 1826: Μάχαι εις την Ελευσίνα, κατά τας οποίας οι υπό τους αρχηγούς Νικόλαον Κριεζώτην και Βάσον Μαυροβουνιώτην Έλληνες, κατετρόπωσαν 3000 πεζούς και ιππείς Τούρκους του Κιοταχή, φονεύσαντες υπέρ τους 300, χωρίς να φονευθή ή πληγωθή κανείς Έλλην».
ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΚΑΙ ΣΗΜΑΣΙΑ
Η μάχη της Ελευσίνας είναι σημαντική διότι άφησε μία δίοδο ελεύθερη, στην πολιορκημένη, από τα στρατεύματα του Κιουταχή, Αθήνα μέσω της οποίας διέρχονταν τα ελληνικά στρατεύματα βρίσκοντας καταφύγιο στο στρατόπεδο της Ελευσίνας. Από το στρατόπεδο της Ελευσίνας αργότερα ξεκίνησε ο Γεώργιος Καραϊσκάκης τον αγώνα του εναντίον των Οθωμανών.
Νεότερες έρευνες αναδεικνύουν το σημαντικό ρόλο που έπαιξε, ο Ελευσινιώτης γαιοκτήμονας και οπλαρχηγός Γιάννης Χατζημελέτης, ο οποίος διέθεσε γαίες που ανήκαν στη δικαιοδοσία του, για τη δημιουργία του Στρατοπέδου της Ελευσίνας. Σημαντικό γεγονός που συνέτεινε στην επιτυχία της Ελληνικής Επανάστασης, η οποία όπως προαναφέραμε, βρισκόταν σε κρίσιμο σημείο.
Στην τοπική εφημερίδα της Ελευσίνας: Ελευσινιώτικες Μνήμες δημοσιεύθηκε άρθρο του Χρήστου Μελετίου το οποίο είναι προϊόν έρευνας αρχείων και δημοσιευμάτων εφημερίδων που μιλούν για το ρόλο που έπαιξε ο Γιάννης Χατζημελέτης στη δημιουργία του Στρατοπέδου της Ελευσίνας. Ο αρθρογράφος αναφέρεται στην προσφορά του Γιάννη Χατζημελέτη , ο οποίος έδωσε όχι μόνο ένα μεγάλο μέρος των γαιών του στους Έλληνες αγωνιστές για να δημιουργήσουν στρατόπεδο στο πεδίο της Ελευσίνας αλλά φρόντισε, επίσης, και για την συντήρησή του εξανεμίζοντας έτσι την περιουσία του, την οποία ποτέ δεν διεκδίκησε από το Ελληνικό Κράτος. Το στρατόπεδο της Ελευσίνας έδωσε στρατηγικό πλεονέκτημα στους Βάσσο Μαυροβουνιώτη, Νικόλαο Κριεζώτη, Γεώργιο Καραϊσκάκη και άλλους οπλαρχηγούς έναντι των Οθωμανικών στρατευμάτων.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Κουτσονίκας, Λάμπρος, Γενική Ιστορία της Ελληνικής Επαναστάσεως, Τόμος Ε’ , Τύποις του «ΕΥΑΓΓΕΛΙΜΟΥ», Δ. ΚΑΡΑΚΑΤΖΑΝΗ, Εν Αθήναις, 1863
Μαργαρίτης, Γ. , Σύντομα τινα Απομνημονεύματα της Ιστορίας της Αναγεννηθείσης Ελλάδος από του 1821- 1833, Αθήνησι Τύποις, Κωνσταντίνου Αντωνιάδου, 1853
Σταματάκης, Ι. Δ., Πίναξ Χρονολογικός Περιέχων τα Πλέον Άξια Λόγου, και Μνήμης Συμβάντα από Κτίσεως Κόσμου Μέχρι των Ημερών μας, Εν Αθήναις, Εκ της Τυπογραφίας Κ. Αντωνιάδου, 1841
Τρικούπης, Σπυρίδων, Ιστορία της Ελληνικής Επαναστάσεως , Τόμος Δ’ , εν Λονδίνω, αωξα’ .
Ελευσινιώτικες Μνήμες στην ηλεκτρονική διεύθυνση: https://shorturl.at/nGH48 , ανακτήθηκε στις 5/7/2022
