Γράφει η Αργυρώ Χατζηπαναγιώτου, Εκπαιδευτικός – Μ.Α. Λογοτεχνίας (Μεθοδολογία και Έρευνα)
«Η ελευθερία οδηγεί το λαό»
ΟΙ ΑΘΛΙΟΙ
Στο έργο του Ουγκώ, Οι Άθλιοι(1862), ένα από τα θέματα που παρουσιάζονται είναι και η επανάσταση του 1832 στο Παρίσι. Το μωσαϊκό των ηρώων συνθέτουν οι εξαθλιωμένοι κάτοικοι του Παρισιού, η οικογένεια των Θερναδιέρων με τον μικρό Γαβριά, οι νεαροί επαναστάτες, ο Μάριος Πομερσύ, η Τιτίκα και άλλοι, υπό την επιβλητική φιγούρα του Γιάννη Αγιάννη. Το 1832, οι Παριζιάνοι δυσαρεστημένοι από την πολιτική του Λουδοβίκου- Φιλίππου, δούκα της Ορλεάνης εξεγείρονται με αρχηγό τον Ενζολορά. Στην επανάσταση αυτή παίρνουν μέρος και οι λαϊκές τάξεις και μεταξύ αυτών ο μικρός Γαβριάς, χαμίνι του Παρισιού και γιος των Θερναδιέρων. Ο Ουγκώ τοποθετεί τη δράση του παιδιού στα οδοφράγματα των επαναστατών. Ο Γαβριάς εμψυχώνει και βοηθά τους επαναστάτες.
Κάποια στιγμή φεύγει από τα οδοφράγματα προς αναζήτηση πολεμοφοδίων, προσπαθώντας να μαζέψει σφαίρες από τους νεκρούς στρατιώτες, συμπληρώνοντας, με αυτό τον τρόπο, τις ελλείψεις σε υλικό των επαναστατημένων Παριζιάνων. Λέγεται ότι, όταν ο Β. Ουγκώ(1802-1885), δημιουργούσε τον χαρακτήρα του μικρού Γαβριά στο έργο του, είχε στο νου του τον Πίνακα του Ευγένιου Ντελακρουά (1798-1863): «Η Ελευθερία οδηγεί το Λαό», εμπνευσμένο από την επανάσταση του 1830 στο Παρίσι, αποτέλεσμα της οποίας ήταν η ανατροπή του Βουρβόνου βασιλιά Καρόλου Ι και η άνοδος στην εξουσία του εξαδέλφου του, Λουδοβίκου-Φιλίππου, δούκα της Ορλεάνης.
Ο ΠΙΝΑΚΑΣ
Στον πίνακα του Ντελακρουά διακρίνεται στο κέντρο, μεταξύ των επαναστατών, η επιβλητική φιγούρα της Ελευθερίας που κρατά υψωμένη την απαγορευμένη σημαία της Γαλλικής Επανάστασης. Με το βλέμμα της στραμμένο στον αγωνιζόμενο λαό τον εμψυχώνει οδηγώντας τον προς την ελευθερία. Στον πίνακα, δεξιά, διακρίνεται ένα αγόρι με μαύρο μπερέ που κράτα στα χέρια του δύο όπλα.
Αν και ο ίδιος ο Ουγκώ δεν το είχε αναφέρει ποτέ, το γεγονός ότι στον πίνακα διακρίνεταιτο μικρό παιδί που κρατά δύο όπλα, οδήγησε τους μελετητές του έργου του να καταλήξουν στο συμπέρασμα ότι εμπνεύστηκε τον χαρακτήρα του Γαβριά από τον πίνακα του Ντελακρουά. Οι μελετητές αναφέρουν, επίσης, ότι οι σχέσεις μεταξύ Ουγκώ και Ντελακρουά ήταν ψυχρές. Ο Ουγκώ στο έργο του αναφέρεται στις επαναστάσεις του 1832 και 1848.
Ο ΘΑΝΑΤΟΣ ΤΟΥ ΓΑΒΡΙΑ
Στο μυθιστόρημα η μοίρα του μικρού Γαβριά είναι τραγική. Ο Γαβριάς, όπως προαναφέραμε, βρίσκεται στα οδοφράγματα μαζί με τους επαναστάτες. Το αγόρι, στην προσπάθειά του να γεμίσει ένα καλάθι με σφαίρες που θα συμπλήρωναν τις ελλείψεις σε πολεμοφόδια των επαναστατών, αψηφώντας τα πυρά των όπλων, βρίσκει τραγικό θάνατο.
Ο Ουγκώ περιγράφει τη σκηνή ως εξής:
«Μπουσουλούσε μπρούμυτα, έτρεχε με τα τέσσερα, βαστούσε το καλάθι στα δόντια του, στριφογύριζε. Γλιστρούσε, αλαφροσέρνονταν, γυρόκλωθε απ’ τον ένα σκοτωμένο στον άλλον, κι άδειαζε τις μπαλάσκες ή τις φυσιγγιοθήκες όπως ένας πίθηκος ανοίγει μια καρύδα.
Απ’ το οδόφραγμα, απ’ το οποίο δεν είχε απομακρυνθεί ακόμα πολύ, δεν τολμούσαν να του φωνάξουν να γυρίσει πίσω, από φόβο μήπως προκαλέσουν απάνω του την προσοχή των αντιπάλων.
Απάνω σ’ ένα πτώμα δεκανέα βρήκε ένα φλασκί με μπαρούτι.
– Αυτό είναι για τη δίψα, είπε βάζοντάς το μέσα στην τσέπη του. Με το να πηγαίνει όλο πιο πέρα, έφτασε στο σημείο όπου η καταχνιά των πυροβολισμών γινόταν διάφανη…
Τη στιγμή που ο Γαβριάς ξαλάφρωσε απ’ τα φυσέκια του ένα λοχία που κείτονταν νεκρός κοντά σ’ ένα οδόσημο, μια σφαίρα χτύπησε απάνω στο κουφάρι.
– Πανάθεμά τους! Έκαμε ο Γαβριάς. Μου σκοτώνουν τώρα και τους νεκρούς μου. Μια δεύτερη σφαίρα άστραψε στο λιθόστρωτο, δίπλα του. Μια Τρίτη έριξε κάτω το καλάθι του.
Ο Γαβριάς κοίταξε και είδε πως αυτή προερχόταν απ’ το προάστιο.
Ανασηκώθηκε τότε ολόισος, ολόρθος με τα μαλλιά του στον άνεμο. Με τα χέρια στη μέση με το βλέμμα καρφωμένο στους εθνοφρουρούς που πυροβολούσαν, και τραγούδησε:
Το Ναντέρ είν’ άθλιο μέρος
Φταίει εκείνος ο Βολταίρος
Τούβλα είναι στο Παλαισώ
Φταίει εκείνος ο Ρουσσώ
Έπειτα σήκωσε από χάμου το καλάθι του, έβαλε μέσα τα φυσέκια που είχαν πέσει, χωρίς να χάσει ούτ΄ ένα και προχωρώντας προς το μέρος των πυροβολισμών έσκυψε ν’ απογυμνώσει μιαν άλλη μπαλάσκα. Εκεί παραλίγο να το πετύχει μια τέταρτη σφαίρα. Ο Γαβριάς τραγούδησε:
Αν δεν είμαι αφέντης βέρος,
Φταίει εκείνος ο Βολταίρος,
Αν με κράζουν νεοσσό,
Φταίει εκείνος ο Ρουσσώ.
Μια πέμπτη σφαίρα δεν κατάφερε παρά να του αποσπάσει μια τρίτη στροφή:
Αν πειράζω ιδιαιτέρως
φταίει εκείνος ο Βολταίρος,
τους παράδες αν μισώ,
φταίει εκείνος ο Ρουσσώ.
Αυτό τράβηξε έτσι κάμποση ώρα.
Το θέαμα ήταν τρομερό και θελκτικό. Ο Γαβριάς, ενώ τον ντουφεκούσαν, κορόιδευε τις ντουφεκιές. Φαινόταν πως έκανε πολύ γούστο. Ήταν το σπουργίτι που τσιμπούσε τους κυνηγούς. Σε κάθε ομοβροντία απαντούσε με μια στροφή. Τον σκόπευαν αδιάκοπα κι όλο δεν τον πετύχαιναν. Οι εθνοφρουροί κι οι στρατιώτες γελούσαν καθώς τον ζύγισαν με το μάτι…
Ωστόσο, μια σφαίρα ριγμένη πιο εύστοχα ή πιο ύπουλη απ’ τις άλλες, κατάφερε να πετύχει το παιδί-πυγολαμπίδα. Είδαν το Γαβριά να τρικλίζει, έπειτα έγειρε χάμου. Όλοι απ’ το οδόφραγμα έβγαλαν ένα ξεφωνητό. Αλλά… ο Γαβριάς δεν έπεσε παρά για να ξανασηκωθεί. Ανακάθισε, ενώ μια μακριά χαρακιά αίματος αυλάκωνε το πρόσωπό του. Σήκωσε τα δυο του μπράτσα στον αέρα, κοίταξε προς το μέρος απ’ όπου τον είχαν πυροβολήσει κι άρχισε να τραγουδάει:
Γλίστρησα, κι ας είναι θέρος,
φταίει εκείνος ο Βολταίρος,
ένα ρούπι και μισό,
φταίει εκείνος ο…
Αλλά δεν αποτελείωσε. Μια δεύτερη σφαίρα του ίδιου σκοπευτή τον σταμάτησε μονομιάς. Αυτήν τη φορά έπεσε με τα μούτρα στο λιθόστρωτο και δεν ξανασάλεψε πια. Αυτή η μεγάλη ψυχούλα είχε πετάξει πέρα.» (απόσπασμα) Β. Ουγκώ. Οι Άθλιοι, Εκδ. Λιβάνη, 1998
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Κωστόπουλος, Φάνης, «Παρισινά Οδοφράγματα», https://frear.gr/?p=17387
Ουγκώ, Βίκτωρ, Οι Άθλιοι, εκδ. Λιβάνη, 1998
Χατζηπαναγιώτου, Αργυρώ, « Οι Άθλιοι των Αθηνών του Ιωάννη Κονδυλάκη ΄΄συναντούν΄΄
τους Άθλιους του Βίκτωρος Ουγκώ»,